رسوب شناسی و ژئومورفولوژی حوضه آبریز رودخانه کورکورسر نوشهر در شمال ایران

حوضه آبریز رودخانه کورکورسر در غرب استان مازندران و در دامنه البرز مرکزی در جنوب شهرستان نوشهر واقع است. این حوضه دارای شکلی کشیده بوده و مساحت آن در حدود 5/70 کیلومتر مربع است. حوضه مذکور در زون ساختاری البرز مرکزی- شمالی قرار گرفته و واحدهای سنگی آن شامل سازندهای شمشک، تیز کوه، سنگهای آتشفشانی تفکیک شده کرتاسه بالایی، سنگ آهک های کرتاسه بالایی، سنگ آهک ومارن های کرتاسه بالایی، واحد لیتولوژیکی سنگ آهک و مارن گلوبوترونکانادار تفکیک نشده کرتاسه، مارن های کرتاسه بالایی، مارن ها و ما سه سنگ های میوسن، مارن و ماسه سنگ های پالئوسن، نهشته های پلیوسن کواترنری، مخروط افکنه و پادگانه های سیلابی می باشند. این حوضه از شمال به دریای خزر، از جنوب به رودخانه ماشلک، از غرب به حوضه آبریز چالوس و از جنوب هم به بخشی از حوضه آبریز چالوس محدود می گردد. اشکال متنوع ژئومورفولوژیکی نظیر مخروط افکنه، سدهای رسوبی، کانال ها و دشت سیلابی در این حوضه شناسایی شده اند. همچنین بر اساس مطالعات انجام شده طرح کانال رودخانه کورکورسر در بالادست آن از نوع بریده بریده با بستر گراولی و در پایین دست از نوع مآندری با پیچش کم و زیاد می باشد. مطالعات رسوب شناسی در طول کانال اصلی این حوضه نشان می دهد که 3 عامل اصلی (تغییرات ناگهانی شیب بستر ناشی از تغییرات زمین شناسی، ورود سر شاخه های فرعی و رخداد سیلاب های مکرر) باعث تغییر در بافت رسوبات کف کانال رودخانه و بر هم زدن پیوستگی طولی پارامترهای مختلف اندازه ذرات شده است. بیش از 70% تا 80% از وزن رسوبات در نمونه ها از بالادست رودخانه به گراول ها و در پایین دست آن به ماسه و گل اختصاص دارد و جریان آب توانسته است مقداری از ذرات درشت تر (گراول) را به طرف پایین دست حمل نماید. بررسی تغییرات موجود در پارامترهای بافتی اندازه ذرات رودخانه اصلی کورکورسر نشان دهنده پیوستگی طولی این پارامترها است. مهمترین عاملی که در این مسیر باعث ایجاد پراکندگی در منحنی های نمایش دهنده پارامترهای بافتی اندازه ذرات می شود تغییرات شیب بستر است. رخساره های سنگی شناسایی شده در این حوضه شامل مجموعه رخساره های گراولی ((gmm, gmg, gcm, gt، ماسه ای (sm, sp) و گلی (fl, fr) می باشند. با توجه به رخساره های سنگی شناسایی شده در کانال اصلی رودخانه کورکورسر، عناصر ساختاری شکل گرفته در این سیستم رسوبی شامل : (1) عنصر ساختاری اشکال لایه ای گراولی(element gb)، (2) عنصر ساختاری رسوبات با رشد جانبی (element la)، (3) عنصر ساختاری ماسه با اشکال لایه ای (element sb) و (4) عنصر ساختاری رسوبات ریز دانه (element ff) می باشند. با توجه به رخساره های رسوبی و عناصر ساختاری شناسایی شده در کانال اصلی مدل های رسوبی این رودخانه ارائه گردیده و از بالادست به سمت پایین دست حوضه، شامل : (1) رودخانه بریده بریده با بار گراولی و عمق کم (shalliw gravel braided river)، (2) رودخانه مآندری با بار ماسه ای (sandy meandering river) و (3) رودخانه مآندری با بار معلق ( fining grain meandering river) می باشد. بر اساس آزمایش پراش پرتو ایکس نمونه های برداشت شده از واحدهای لیتولوژیک حوضه مورد مطالعه، چهار گروه اصلی کانی های رسی ( مونتموریونیت، کلریت، ایلیت و کائولینیت) شناسایی شدند. آنالیز دسته بندی خوشه ای، کانی های رسی را به چهار گروه تفکیک نموده است که هر گروه هماهنگ با یکی از سازندهای موجود در حوضه کورکورسر می باشد. این امر نشان می دهد که میزان درصد کانی های رسی در هر سازند، دارای اختلافی بین 5 تا 25 درصد نسبت به دیگر سازندهای موجود در منطقه مورد مطالعه است. با استفاده از آزمایش mpsiac و با بررسی آماری مشخص شد که میزان رسوب انباشته شده در داخل مخزن برابر 66/6829 تن در طول یک سال می باشد. با توجه به مساحت حوضه برای هر هکتار، معادل 84/0 تن رسوب تولیدی در سال بر آورد شده است. این مقدار نشاندهنده فرسایش پذیری کم این حوضه می باشد.